مقدمه:

24 نوامبر 2013، جمهوری اسلامی و شش کشور معروف به 1+5 توافق نامه ژنو تحت عنوان “طرح اقدام مشترک” را امضاء کردند. این توافق، موقت و 6 ماهه است که از 20 ژانویه 2014 آغاز میشود.در این مدت، جمهوری اسلامی بخش مهمی از برنامه هسته ای اش را متوقف میکند و در مقابل، شورای امنیت، آمریکا و اروپا تحریم های اقتصادی علیه ایران را در حد کنونی نگه میدارند از طرف دیگر، از آنجا که جمهوری اسلامی تولید غنی سازی 20 درصدی را متوقف و ذخائر اورانیوم غنی شده 20 درصدی اش را رقیق یا اکسید میکند. در مقابل این اقدام، بخش کوچکی از تحریم های بین المللی بمدت شش ماه تعلیق خواهند شد.

طی شش ماه آینده، طرفین با اجرای اقدامات توافق شده که هدف اصلی آن اعتماد سازی است، فضای مناسبی برای گفتگو و دستیابی به یک سازش نهائی ایجاد میکنند.

بسیاری از کارشناسان پیش بینی میکنند که این مدت زمان شش ماه حداقل برای یک دوره دیگر تمدید خواهد شد.

خلاصه متن توافق نامه

اقدامات لازم از طرف ایران:

• ایران میتواند غنی سازی اورانیوم زیر 5 درصد را ادامه دهد اما میزان کل اورانیوم غنی شده از ذخیره موجود (7000 کیلوگرم) بیشتر نشود و تولید اضافی، از حالت گاز به اکسید تبدیل شود تا غنی سازی بیشتر آن و استفاده برای ساخت بمب هسته ای امکان پذیر نباشد
• نیمی از ذخائر موجود اورانیوم غنی شده در حد 20 درصد به اکسید تبدیل شود و نیم دیگر به زیر 5 درصد کاهش یابد
• سانتریفوژهای جدید به مراکز غنی سازی اضافه نشود و سانتریفوژهای نسل جدید نیز مورد استفاده قرار نگیرند
• فعالیت های هسته ای در مرکز غنی سازی فردو و نطنز و همچنین عملیات توسعه مجتمع آب سنگین اراک، در حد کنونی باقی بماند
• همکاری بیشتر با آژانس انرژی اتمی برای شفاف سازی برنامه هسته ای
• نظارت بیشتر آژانس بر تأسیسات هسته ای شامل نظارت بر مراکز ساخت سانتریفوژها، معادن و مراکز تخلیص اورانیوم و مجتمع اراک

اقدامات کشورهای 1+5

• عدم تحریم های جدید در شورای امنیت، اروپا و آمریکا
• لغو تحریم صنایع پتروشیمی، لغو تحریم فلزات گرانبها و طلا، لغو تحریم صنایع خودرو سازی
• اجازه فروش قطعات یدکی هواپیماهای غیرنظامی ایران
• اجازه بازگشت بخشی از درآمدهای نفتی ایران (نزدیک به 4 میلیارد دلار) و همچنین، عدم تلاش آمریکا و اروپا برای کاهش فروش نفت ایران از میزان کنونی

بررسی محتوای توافق نامه

فوائد توافق نامه ژنو برای رژیم:

دور شدن گزینه حمله نظامی از طرف آمریکا یا اسرائیل به تأسیسات هسته ای

با روندی که برنامه هسته ای جمهوری اسلامی داشت و با توجه به افزایش ذخائر اورانیوم غنی شده و افزایش تعداد سانتریفوژهای فعال و استفاده از سانتریفوژهای نسل جدید با سرعت بیشتر، توان ایران برای تولید اورانیوم غنی شده با غلظت 90 درصد که مورد نیاز سلاح هسته ای است افزایش می یافت و ازاینرو، احتمال حمله نظامی به تأسیسات هسته ای برای توقف این روند بیشتر میشد. اکنون، با امضای توافق نامه ژنو و توقف پیشرفت برنامه هسته ای، نگرانی آمریکا و اسرائیل موقتا کاهش یافته و خطر حمله نظامی در کوتاه مدت بسیار ضعیف شده است.

جلوگیری از تحریم های جدید علیه ایران

از سال 2010 که مذاکرات هسته ای شکست خورد، تحریم های کمرشکن آمریکا و اروپا علیه ایران آغاز شد. طی 3 سال گذشته، این تحریم ها سیر صعودی داشت و انتظار میرفت که دور جدید تحریم ها به تصویب کنگره آمریکا برسد. با امضای توافق نامه ژنو، تصویب تحریم های جدید فعلا از دستور کار خارج شده اند و کنگره آمریکا نیز در صورت تحریم جدید، اجرای آن را به نقض توافق نامه ژنو توسط جمهوری اسلامی منوط میکند.

لغو برخی از تحریم ها

طبق توافق نامه ژنو، تحریم صنایع پتروشیمی، خودرو سازی و معاملات فلزات گرانبها منجمله طلا در شش ماه آینده برداشته خواهند شد. لغو تحریم های مزبور، نزدیک به 6 میلیارد دلار درآمد برای جمهوری اسلامی به ارمغان میآورد. لغو تحریم طلا، دست رژیم ایران برای فروش بیشتر نفت به دلالان بین المللی و دریافت پول آن با طلا، بازتر میشود.

اضافه برآن، نزدیک به 4 میلیارد دلار از درآمد های نفتی ایران نیز از تحریم بانکی معاف بوده و به ایران ارسال میشود.

ترک برداشته شدن ساختمان تحریم های موجود

اما حسابی که رژیم ایران بازکرده است و باعث نگرانی منتقدان توافق نامه کنونی شده این است که با لغو برخی از تحریم ها و چشم انداز برداشته شدن نهائی تحریم ها، کمپانی های بزرگ غربی و کشورهای ریز و درشت، آماده ورود به بازار ایران میشوند و فشار برای برداشته شدن تحریم ها افزایش خواهد یافت و بسیاری از کشورها نیز اشتیاق بیشتری برای دور زدن این تحریم ها و معامله با ایران پیدا میکنند. از اینرو، کل ساختمان تحریم های بین المللی آرام آرام ترک خورده و فرو خواهد ریخت.

تقویت اردوگاه مماشات با رژیم در آمریکا و اروپا

توافق مرحله ای غرب با رژیم ایران و امید به توافق نهائی در پایان یک سال، باعث میشود که آمریکا و اروپا همه تلاش خود را برای  ابراز حسن نیت به رژیم ایران و راضی نگاه داشتن ولی فقیه و خراب نکردن سازش نهائی بکار گیرند.  از اینرو، سیاست مماشات با رژیم در واشنگتن و در پایتخت های اروپائی دست بالا را خواهد گرفت.

یعنی اگر تا قبل از توافق نامه ژنو، آمریکا و اروپا تلاش های عمده خود را روی فشار بیشتر بر رژیم متمرکز میکردند، از این پس، بخش عمده تلاش های خود را به دادن امتیاز به رژیم و فراهم کردن سازش نهائی معطوف خواهند کرد. یعنی دینامیزم فشار و تحریم جای خود را به فضای دوستی، مماشات، جلب اعتماد، دادن امتیاز و همکاری میدهد.

فعال شدن لابی های تجاری در آمریکا و اروپا بنفع رژیم ایران

با تقویت ارودگاه مماشات و با توجه به چشم انداز لغو کلیه تحریم ها، لابی های بسیار قدرتمند نقتی و تجاری در آمریکا و اروپا از هم اکنون فعال شده اند تا به کشورهای متبوع خود فشار بیاورند تا از سخت گیری در مذاکرات هسته ای پرهیز کنند و با دادن امتیاز بیشتر به جمهوری اسلامی، سازش نهائی و برداشته شدن کلیه تحریم ها را امکان پذیر سازند.

مجله اکونومیست در گزارش اخیر خود می نویسد: “زنگنه وزیر نفت امیدوار است با ارائه قراردادهای نفتی چرب و نرم به کمپانی های بزرگ، آنان را به لابی در کشورشان برای برداشتن تحریم ها ترغیب کند.”

در همین زمنیه، سایت بی بی سی در یک گزارش، اهداف رژیم یعنی حراج نفت برای تأثیر گذاری روی سیاست های غرب را روشن میکند: “ایران احتمالا سعی می‌کند از قراردادهای نفتی به عنوان مشوقی برای حل مناقشه هسته‌ای استفاده کند. پیشنهاد پروژه‌های بزرگ با قراردادهایی که برای شرکت‌های غربی شرایطشان جذاب‌تر هم شده ، ممکن است دولت‌های این کشورها را ترغیب کند در مذاکرات هسته‌ای از خود انعطاف بیشتری نشان دهند. بعضی رسانه‌ها حتی از احتمال پیشنهاد پروژه‌هایی به شرکت‌های نفتی آمریکایی حرف زده‌اند.”

بیژن خواجه پور دلال نفتی رژیم در مقاله ای در سایت آمریکائی المانیتور می نویسد:

“زنگنه برای مقابله با تحریم ها 2 اقدام همزمان را در پیش خواهد گرفت. نخست، یه “دیپلماسی انرژی” روی میآورد. یعنی، وزارت نفت با استفاده از فرصت های نفت و گاز به رژیم کمک میکند تا به اهداف خود در سیاست خارجی دست یابد. مثلا، در سال 2000 وقتی ایران ذخائر نفتی آزادگان را کشف کرد، زنگنه که در آنزمان وزیر نفت بود پروژه توسعه این میدان را به سرمایه گذاران ژاپنی ارائه کرد تا آنان را ترغیب کند که در کشور خودشان روی دولت لابی کنند تا رابطه بهتری با ایران داشته باشد. اکنون نیز زنگنه تلاش میکند تا ازفرصت های موجود نفت و گاز در ایران بعنوان وسیله ای برای ترغیب کمپانی های نفتی به لابی علیه تحریم ها و تأثیر گذاری روی سیاست های غرب در رابطه با ایران استفاده کند. اقدام دوم زنگنه این است که چهارچوب قراردادهای نفتی را بگونه ای تغییر دهد که کمپانی های نفتی با رغبت بیشتر وارد میدان شوند.”

رژیم ایران برای سرکوب مردم و نقض حقوق بشر گستاخ تر میشود

در فضای جدید که غرب درصدد جلب اعتماد و دوستی جمهوری اسلامی و اثبات این مسئله است که بدنبال تغییر رژیم در ایران نیست، چشم خود را بازهم بیشتر به روی نقض حقوق بشر و سرکوب مردم ایران می بندد. همانگونه که توافق آمریکا با سوریه برای نابود کردن سلاح های شیمیائی، بشار اسد را به شریک آمریکا تبدیل کرد و از آنرمان، حتی اخبار کشتار و نسل کشی در این کشور از رسانه های بزرگ غرب حذف شده است.

در کشورمان ایران نیز، چهار سال پیش که اوباما در توهم سازش هسته ای با رژیم بود، چشم خود بر جنبش عظیم مردمی و کشتار و شکنجه در ایران را بست و بجای حمایت از مردم ایران، به مذاکرات بیهوده هسته ای روی آورد. در ماههای اخیر و پس از پیروزی روحانی در نمایش انتخاباتی، ازآنجا که غرب هدف اصلی خود را بر توافق هسته ای با روحانی قرار داده است، رژیم ایران با خیال آسوده چوبه های دار را در سراسر کشور برپا کرده است و سرکوب را بصورتی بی سابقه افزایش داده است رژیم ایران بخوبی میداند و تجربه کرده است که برای غرب، سازش هسته ای مهم تر از حقوق بشر در ایران است.

اثر توافق نامه ژنو بر فضای سیاسی ایران 

این توافق روی جامعه فلاکت زده ایران اثر میگذارد و بطور موقت، امید به حل مشکلات اقتصادی مردم توسط نظام را بازسازی میکند. همانطور که انتخاب روحانی بنفع نظام تمام شد، این توافق نامه نیز دست رژیم را در کوتاه مدت پرتر میکند. بدین ترتیب، بطور موفت و تا جائیکه آثار روانی توافق نامه فضای اقتصادی را بهبود ببخشد (مثل کاهش قیمت دلار) فشار اجتماعی از طرف مردم روی نظام کاسته میشود. این امتیاز کاملا موقتی است و اگر توافق هسته ای نهائی حاصل نشده و تحریم ها بطور کامل برداشته نشوند، خیلی زود به یأس و نارضایتی مضاعف تبدیل میشود.

از طرف دیگر،  رژیم ایران لااقل برای یکسال، از توافق و سازش مرحله ای و تسلط سیاست مماشات در غرب نهایت استفاده را نموده و آنرا در داخل کشور خرج خواهد کرد تا خودش را بعنوان شریک جامعه بین المللی معرفی نماید و فضای سیاسی مناسب برای رشد راه حل های ساختار شکن را محدود نموده و از این طریق، از این دوران سخت عبور کرده و به عمر حکومت اش بیفزاید.

بازتر شدن دست رژیم در دخالت های منطقه ای

به گفته خاویر سولانا، یکی از دلائل اصلی سکوت اوباما در دو سال گذشته در مقابل نسل کشی در سوریه، باز نگاه داشتن درب معامله هسته ای با رژیم ایران است. توافق نامه موقت ژنو و چشم انداز معامله نهائی در پایان سال، به رژیم ایران اجازه میدهد با خیال آسوده تر به دخالت در کشورهای منطقه و کشتار مردم سوریه ادامه دهد.

قبول دو فاکتوی غنی سازی اورانیوم و پذیرش ایران هسته ای

در توافق نامه ژنو حق غنی سازی اورانیوم توسط جمهوری اسلامی بصورت دو فاکتو پذیرفته شده است و این، برخلاف قطعنامه های شورای امنیت است که خواهان توقف کامل غنی سازی اورانیوم در ایران شده اند.

از آنجا که هنوز ایران پروتکل الحاقی را نپذیرفته، به سوالات آژانس در مورد فعالیت های هسته ای نظامی در گذشته و حال پاسخ نداده و اجازه بازرسی های کامل و سرزده به همه تأسیسات نظامی و هسته ای به آژانس داده نشده است، ادامه غنی سازی، حفظ ذخائر موجود اورانیوم غنی شده و اضافه برآن، دادن اجازه به رژیم ایران برای تولید سانتریفوژهای جدید و مدرن (تحت پوشش پژوهش) به رژیم ایران بصورت دو فاکتو و در عمل، توان تولید سلاح هسته ای را داده است.

آثار منفی توافق ژنو برای رژیم

توان Break out  هسته ای رژیم ایران کاهش مییابد و مدت آن طولانی تر میشود

اگرچه رژیم با حفظ بیش از 7000 کیلوگرم اورانیوم غنی شده و ادامه غنی سازی، کماکان توان تولید سلاح هسته ای را دارد اما توافق نامه ژنو، قدرت Break out هسته ای رژیم را ضیف تر میکند و این، یکی از مهمترین فاکتورها در مورد مسئله هسته ای رژیم است.

 Break out به این معناست که رژیم ایران در یک شرائطی تصمیم بگیرد تا با سرعت هرچه تمام تر، بخشی از ذخائر موجود اورانیوم غنی شده 3.5 درصدی یا 20 درصدی اش را مجددا وارد سانتریفوژها کند و غلظت آنرا به 90 درصد برساند تا از آن برای ساخت بمب هسته ای استفاده کند. طبیعی است که هرچه ذخائر اورانیوم غنی شده 3.5 درصدی یا 20 درصدی بیشتر باشد و کیفیت و تعداد سانتریفوژها بیشتر و کیفیت و سرعت آن بهتر باشد، زمان لازم برای غنی سازی اورانیوم لازم تا 90 درصد کوتاه تر میشود. یعنی، زمان لازم برای Break out کوتاه تر میشود.

مثلا اگر رژیم ایران زمان لازم برای Break out را به دو هفته کاهش دهد، در اینصورت میتواند با یک بهانه (مثل کره شمالی) به بازرسان اجازه بازدید از یکی از مراکز غنی سازی را ندهد و با سرعت، به غنی سازی 90 درصدی اقدام کند. در اینصورت، آژانس و آمریکا فرصت کافی برای باخبر شدن از اقدام رژیم و نشان دادن عکس العمل مثل حمله نظامی به تأسیسات هسته ای را ندارند.

بنابراین، مهمترین هدف رژیم ایران افزایش قدرت Break out و کوتاه کردن زمان آن است. جامعه بین المللی نیز برعکس، بدنبال کاهش قدرت Break out رژیم و طولانی تر کردن آن است.

حال در عمل به توان Break out رژیم ایران نگاه کنیم و ببینیم با توافق نامه ژنو چه تغییری میکند

برای ساخت بمب هسته ای حدودا 25 کیلوگرم اورانیوم 90 درصد غنی شده نیاز هست.

در حالتی که رژیم بخواهد از ذخائر اورانیوم 3.5 درصدی اش استفاده کند، باید حدودا 1000 کیلوگرم از این ذخائر را مجددا غنی سازی کند تا به 90 درصد برسد. زمان لازم برای این کار با توجه به سانتریفوژهای کنونی رژیم نزدیک به شش ماه است.

درحالتی که بخواهد از ذخائر 20 درصدی استفاده کند، به حدود 240 کیلوگرم آن نیاز دارد و زمان لازم برای غنی سازی از 20 درصد به 90 درصد بین 6 تا 8 هفته است.

طبق توافق نامه ژنو، رژیم ذخائر اورانیوم 20 درصدی اش را خنثی کند و اجازه افزایش سانتریفوژهای جدید را ندارد.بنابراین، اگر رژیم واقعا به تعهدان خود در توافق نامه عمل کند، در بهترین حالت امکان استفاده از ذخائر 3.5 درصدی اش را دارد و دراینصورت، مدت Break out به چندین ماه میرسد و بسیار طولانی است.

از طرف دیگر، با توجه به بازرسی های بیشتر از تأسیسات هسته ای، امکان مخفی کاری و پنهان کردن اورانیوم غنی شده و اقدام برای غنی سازی در حد 90 درصد کاهش می یابد.

ادامه تحریم های کمرشکن

طبق توافق نامه ژنو، بخش عمده تحریم های نفتی و بانکی علیه ایران تا زمان توافق نهائی یعنی حداقل تا حدود یکسال دیگر ادامه خواهند داشت و اقتصاد ورشکسته ایران را بازهم ویران تر خواهند کرد. بدین ترتیب، شرائط اسفناک مردم ایران، گرانی سرسام آور، فقر، بیکاری، کمبود دارو و بهداشت و آلودگی آب و هوا وخامت بیشتری خواهد یافت.

درنتیجه، علیرغم همه امیدهائی که به دولت روحانی و حل مسئله هسته ای و به تبع آن رفع تحریم ها و بهبود شرائط زندگی مردم شده بود، وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور بدتر خواهد شد.

آثار مزه مزه کردن جام زهر هسته ای

رژیم ایران مجبور به پذیرش بازرسی های بیشتر از تأسیسات هسته ای و کاهش فعالیت های هسته ای خواهد بود و ذخائر اورانیوم غنی شده 20 درصدی را نیز خنثی کرده و پیشرفت کار در نیروگاه اراک را نیز متوقف میکند. مجموعه این عقب نشینی ها در کنار تداوم تحریم های کمرشکن، مفهومی بجز شکست سیاست بدون دنده و ترمز ولی ففیه ندارد.

این دو فاکتور، یعنی عقب نشینی در برابر غرب و بدتر شدن وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور، باعث تضعیف ولی فقیه، رشد تضادهای داخل حاکمیت، افزایش نفرت مردم از نظام و رادیکال تر شدن شرائط کشور میشود.

این همان آثار جام زهر است که همواره رژیم را از نوشیدن آن باز داشته است و اکنون، با مزه مزه کردن جام زهر و عقب نشینی حداقلی، ضربات ناشی از آنرا دریافت میکند.

ولی فقیه، برای کاهش فضای انفجاری جامعه، ریاست جمهوری حسن روحانی را پذیرفت و برای کاهش اثرات تحریم و انزوای بین المللی،  تن به نرمش قهرمانانه داد اما از آنجا که این اقدامات هیچکدام پاسخی مناسب و کافی به این دو چالش نیستند ، تنها اثر این دو اقدام، تضعیف بیشتر رژیم و افزایش بحران های موجود است.