در سال 2002 برنامه مخفی هسته ای جمهوری اسلامی و نیروگاه آب سنگین در اراک علنی گردید. دولت ایران مدعی است که هدف از راه اندازی رآکتور 40 مگاواتی آب سنگین اراک تهیه ایزوتوپ های پزشکی است اما کارشناسان بین المللی براین باورند که هدف اصلی جمهوری اسلامی از ساخت این نیروگاه، استفاده از پلوتونیوم موجود در پسمانده های این رآکتور وساخت بمب  پلوتونیوم میباشد.

——————————————————————

سوخت مورد نیاز رآکتور آب سنگین، اورانیوم غنی شده نیست بلکه از اکسید اورانیوم طبیعی استفاده میکند. اما خصوصیت و اهمیت رآکتور آب سنگین این است که در  پسمانده های اورانیوم مصرف شده در این نیروگاه، پلوتونیوم وجود دارد. با یک پروسه ساده، میتوان پلوتونیوم را ازاین پسمانده ها جدا کرد و با آن بمب پلوتونیوم درست کرد. همان شیوه ایکه در کره شمالی، هند، اسرائیل و پاکستان استفاده شده است. بمب پلوتونیوم سریعترین راه رسیدن به بمب هسته ای است.

اولین سوالی که برای جامعه بین المللی مطرح شد این بود که اگر برنامه هسته ای جمهوری اسلامی صلح آمیز است چرا دهها میلیارد دلار خرج میکند و اورانیوم را را در نظنز و فردو غنی میکند اما هیچ نیروگاهی برای مصرف این اورانیوم غنی شده ندارد. در عوض، صدها میلیون دلار خرج کرده و مشغول ساختن نیروگاه آب سنگین در اراک است. نیروگاهی که به اورانیوم غنی شده نیاز ندارد.

دومین سوال این است که اکر هدف از راه اندازی رآکتور اراک تهیه ایزوتوپ های پزشکی است، چه نیازی به رآکتور آب سنگین هست. رآکتورهای آب سبک بسیار ارزانتر و نحوه استفاده از آنها آسانتر است همین هدف را بخوبی انجام میدهند اما از پسمانده آن پلوتونیوم بدست نمی آید. بهمین دلیل نیز، از میان 46 کشوری که رآکتورهای پزشکی و تحقیقاتی دارند، تنها 4 کشور از رآکتور آب سنگین استفاده میکنند.

سومین مسئله ای که باعث سوء ظن ناظران گردیده این است که ایران، پیشنهاد مکرر غرب برای معاوضه رآکتور آب سنگین اراک با رآکتور آب سبک را رد کرده و پیشنهادات بین المللی برای توقف نیروگاه اراک و دریافت ایزوتوپ پزشکی از غرب را قبول نکرده است.

مسئله دیگر، قدرت بسیار زیاد این رآکتور است که 40 مگاواتی است و با هدف اعلام شده یعنی تولید ایزوتوپ های پزشکی برای ایران همخوانی ندارد. رابرت آینهورن کارشناس برجسته هسته ای آمریکا و مشاور ارشد هیلاری کلینتون در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته ای، ادعای رژیم ایران برای استفاده از رآکتور عظیم اراک برای تولید ایزوتوپ پزشکی را  مثل این میداند که کسی یک شمشیر آخته بسازد و مدعی شود که میخواهید هنگام صرف صبحانه، از این شمشیر برای مالیدن کره روی نان استفاده کند. دکتر Burton Richter برنده جایزه فیزیک نوبل و از بزرگترین کارشناسان جهان، ادعای رژیم ایران برای تولید ایزوتوپ پزشکی در اراک را با دیده تردید می نگرد و میگوید که رآکتوری به این بزرگی میتواند بخش مهمی از نیاز جهانی ایزوتوپ را برآورده کند.

بهمین دلیل، بسیاری از کارشناسان نیروگاه اراک را کارخانه تولید بمب پلوتونیوم خوانده اند. اگرچه ساخت این رآکتور در ایران هیچ توجیه اقتصادی ندارد اما فایده آن این است که در صورت راه اندازی میتواند حدود 9 کیلوگرم پلوتونیوم تولید نماید که برای ساخت 2 بمب پلوتونیوم کفایت میکند.

• Iran’s Heavy-Water Reactor: A Plutonium Bomb Factory, by Robert J. Einhorn, Senior Advisor, Center for Strategic and International Studies Daryl G. Kimball, Executive Director, Arms Control Association – November 9, 2006
• Arak Complex, Heavy Water Reactor.  The Institute for Science and International Security (ISIS)