نیروگاه بوشهر و رآکتور آزمایشگاهی تهران از تاسیسات هسته ای بازمانده ازدوران سلطنت پهلوی میباشند. در سال 2002 تأسیسات مخفی غنی سازی در نطنز و مجتمع آب سنگین اراک افشاء شد. در سال 2009 نیز تأسیسات زیرزمینی غنی سازی فردو علنی گردید. دولت ایران به آژانس هسته ای اجازه بازدید از 17 سایت و تأسیسات هسته ای را داده است که تعدادی از آنها تحت نظارت آژانس قرار دارند

——————————————————-

معادن اورانیوم گچین و ساغند

معدن گچین و ساغند دو معدن شناخته‌شده استخراج سنگ اورانیوم در ایران هستند. معدن گچین در نزدیکی روستای “گچین” در نزدیکی بندرعباس در استان هرمزگان قرار دارد و معدن ساغند میان یزد و طبس در حاشیه کویر واقع شده است.

بنابر اطلاعات مندرج در گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ذخیره اورانیوم معدن ساغند حدود ۱۰۰۰ تن و معدن گچین حدود ۴۰ تن است. اکتشاف و طراحی معدن ساغند یزد از سال ۱۳۷۳ آغاز شده اما هنوز به مرحله بهره‌برداری نهایی نرسیده است.

در معدن گچین یک كارخانه تغلیظ سنگ اورانیوم (UOC) نیز وجود دارد که سنگ معدن اورانیوم استخراج شده از معدن در آنجا فراوری شده و به کیک زرد تبدیل می‌شود. ظرفیت تولید اورانیوم معدن گچین ۲۱ تن كیك زرد در سال است. کیک زرد (اكسید اورانیوم) همان سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر است. برای تهیه آن ابتدا سنگ معدن با دستگاه‌های مخصوصی خرد و آسیاب می‌شود، سپس برای جداسازی اورانیوم و بالابردن خلوص خاک سنگ، آن را در حمامی از اسید سولفوریک، آلکالاین و یا پراکسید می‌خوابانند. این محصول را خشک و فیلتر می‌کنند و نتیجه آن چیزی خواهد شد که به “کیک زرد” معروف است.

کارخانه تولید کیک زرد اردکان

علاوه بر کارخانه تولید کیک زرد در گچین بندرعباس، ایران یک مرکز فرآوری سنگ اورانیوم و تولید کیک زرد دیگری نیز در اردکان یزد دارد. به‌نظر می‌رسد این مرکز برای فرآوری سنگ اورانیوم استخراج شده از معدن اورانیوم ساغند احداث شده است. بنا به گفته مسئولان ایرانی، ظرفیت تولید اكسید اورانیوم (کیک زرد) در این كارخانه ۷۰ تن در سال است.

تاسیسات UCF اصفهان

“مرکز تحقیقات و تولید سوخت‏ هسته‏ای اصفهان” (Uranium Conversion Facility – UCF) مرکزی برای تبدیل کیک زرد به گاز هگزا فلوراید است. این گاز سپس در سانتریفوژها تزریق می‌شود تا اورانیوم قابل استفاده آن افزایش یابد.

یکی از کارهای مهم تاسیسات UCF اصفهان تولید “گاز هگزا فلوراید اورانیوم” (UF6) است. برای تولید این گاز ابتدا كیك زرد (سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر) را در اسید نیتریك حل می‌كنند. بر اثر این عمل، ماده‌ای به نام نیترات اورانیوم تولید می‌شود. پس از جدا كردن نیترات از این ماده،‌ اكسید خالص اورانیوم (UO2) به دست می‌آید. به این اكسید خالص اورانیوم ماده‌ای به نام هیدروژن فلوراید اضافه می‌كنند. بر اثر این عمل، اورانیوم با فلوراید تركیب می‌شود و ماده‌ای به نام اورانیوم تترافلوراید تولید می‌گردد. سرانجام به گاز اورانیوم تترافلوراید، گاز فلوراین (F2) اضافه می‌كنند. بر اثر این فعل و انفعال، گاز هگزا فلوراید اورانیوم تولید می‌شود. این گاز هگزا فلوراید اورانیوم همان گازی است كه برای غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفوژ تزریق می‌شود.

در تاسیسات UCF اصفهان علاوه بر تولید گاز هگزا فلوراید اورانیوم، محصول غنی‌شده در تاسیسات نظنز نیز به حالت پودر درمی‌آید. این پودر سپس در واحد دیگری به نام FMP که آن‌هم در اصفهان قرار دارد به قرص‌های سوخت تبدیل می‌شود. با قراردادن این قرص‌ها در میله‌های مخصوص، سوخت هسته‌ای تولید می‌شود.

در سایت هسته ای اصفهان، کارخانه تولید میله سوخت (ZPP) اصفهان و کارخانه تولید سوخت (FMP) اصفهان نیز قرار دارد

تاسیسات غنی‌سازی نطنز

تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز، در نزدیکی شهر نطنز در شمال اصفهان قرار دارد. زمان آغاز ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز روشن نیست. اما بخش اصلی این تاسیسات که محل استقرار سانتریفوژهاست، در زیرزمینی به عمق ۳۰ متر قرار دارد.

تاسیسات غنی‌سازی فردو

مرکز هسته‌ای غنی‌سازی فردو در نزدیکی روستای فردو در جنوب استان قم قرار دارد. بنابر گزارش‌های رسانه‌ها، این تأسیسات در دل کوه‌ها و در عمق ۹۰ متری و در دل صخره‌های سنگی احداث شده است.

زمان آغاز احداث این مرکز روشن نیست، اما دولت ایران در سپتامبر ۲۰۰۹ اعلام کرد که در حال ایجاد چنین مرکزی است و تجهیزات فنی هنوز در آن نصب نشده‌اند. دولت ایران وجود چنین مرکزی را پس از آن پذیرفت که دولت‌های غربی به وجود آن پی بردند. رسانه‌های بین‌المللی به نقل از منابع غربی گزارش دادند که احداث مرکز فردو از سال ۲۰۰۶ آغاز شده است و ایران تا سال ۲۰۰۹ احداث آن را به آژانس اطلاع نداده بود. ایران می‌گوید برای “ایمنی مردم” و هم‌چنین از بیم “بمباران احتمالی”، دستگاه‌های سانتریفوژ را به این مکان زیرزمینی در عمق کوه‌ها انتقال داده است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ژانویه ۲۰۱۱ اعلام کرد ایران تولید اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد را در تاسیسات غنی‌سازی فردو آغاز کرده است.

نیروگاه تولید برق هسته‌ای بوشهر

نیروگاه هسته‌ای بوشهر از نظر زمان ساخت و راه‌اندازی در سطح جهان رکوردار است. قرارداد ساخت این نیروگاه در سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶) میان سازمان انرژی اتمی ایران و “کرافت‌ورک یونیون” یکی از شرکت‌های وابسته به زیمنس آلمان امضا شد و در سال ۱۳۹۱، یعنی پس از گذشت ۳۶ سال به‌طور آزمایشی راه‌اندازی شد.

قرارداد ایران با شرکت آلمانی کرافت‌ورک یونیون برای احداث دو واحد نیروگاه اتمی بود. در سال ۱۳۵۷ در حالی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بودند، با تغییر نظام سیاسی ایران ساخت هر دو واحد متوقف ماند.

در دهه ۶۰ خورشیدی بار دیگر کار در نیروگاه بوشهر از سر گرفته شد، اما همزمان با حضور کارشناسان آلمانی در نیروگاه، حمله موشکی عراق به بخشی از ساختمان نیروگاه بوشهر، آلمان را از ادامه پروژه منصرف کرد.

در اوایل سال ۱۳۶۸ در سفر اکبر هاشمی رفسنجانی رییس جمهور وقت به روسیه، برای تکمیل نیروگاه بوشهر توسط روس‌ها موافقت به عمل آمد. اما قرارداد اجرایی میان ایران و روسیه در ژانویه ۱۹۹۶ برای تکمیل واحد اول نیروگاه بوشهر امضا شد. طرف روس متعهد شد تا سال ۲۰۰۰ ساخت نیروگاه را به پایان برساند.

در سال ۲۰۱۱ و پس از گذشت ۱۵ سال پیمانکار روسی اعلام کرد که واحد اول نیروگاه بوشهر به مرحله راه‌اندازی آزمایشی رسیده است. مدت زمان ساخت یک نیروگاه مشابه بوشهر در کشورهای پیشرفته صنعتی حداکثر ۷ سال و در کشورهای مشابه ایران حداکثر ۸ سال طول می‌کشد.

مطابق قرارداد، سوخت مورد نیاز نیروگاه بوشهر تا ده سال پس از راه‌اندازی از سوی روس‌ها تامین می‌شود. سوخت مورد نیاز این نیروگاه اورانیوم با غنای ۵/ ۳ تا ۵ درصد است. براساس این قرارداد بازمانده‌های سوخت نیروگاه بوشهر به روسیه بازگردانده خواهد شد. ظرفیت اسمی هر واحد نیروگاه بوشهر در زمان آغاز احداث توسط شرکت زیمنس آلمان ۱۲۹۳ مگاوات و توان خالص ۱۱۹۶ مگاوات بود. روشن نیست که آیا آنچه از طریق روس‌ها تکمیل شده دارای همین ظریفیت تولید هست یا نه.

رآکتور آب سنگین اراک

رآکتور اراک از نوع آب سنگین و با قدرت 40 مگاوات بوده و موسوم به IR40می باشد. طراحی پایۀ این پروژه در سال 2002 کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن که هنوز ادامه دارد، از سال 2004 آغاز گردید.

مجتمع تولید آب سنگین اراک

پروژه تولید آب سنگین در شمال غربی اراک و در نزدیکی نیروگاه ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک قرار دارد و برای تامین آب سنگین این نیروگاه ساخته شده است. عملیات اجرای ساخت این مجتمع در سال ۱۳۷۷ آغاز و در سال ۱۳۸۷ پیش راه‌اندازی شد. ظرفیت تولید این مجتمع ابتدا هشت تن بود و امروز ظرفیت آن به ۱۶تن آب سنگین با غنای ۸۹۹ درصد رسیده است.

اما آنچه پروژه صنعتی تولید آب سنگین را حساس کرده، تولید پلوتونیوم به عنوان محصول فرعی این فرایند است. از این پلوتونیوم می‌توان مستقیم و بدون نیاز به غنی‌سازی اورانیوم، سلاح‌های اتمی ساخت. به عبارت دیگر رآکتورهای تولید آب سنگین را می‌توان به گونه‌ای ساخت که بدون نیاز به تجهیزات غنی‌سازی، اورانیوم را به پلوتونیوم قابل استفاده در بمب اتمی تبدیل کند.

کشورهایی چون هند، اسرائیل، پاکستان، کره شمالی، روسیه و آمریکا از رآکتورهای تولید آب سنگین برای تولید بمب اتمی استفاده کرده‌اند. به همین دلیل پروژه‌های تولید آب سنگین در چارچوب قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌گیرد و باید زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد.

رآکتور تـحقیقاتی تهران

رآکتور تـحقیقاتی آب سبک تهران یکی از انـواع راکـتورهای چند منظوره و در نوع خود از کارآترین انواع راکتورهای دنیا در زمینه علمی و صنعتی است. این رآکتور با ظرفیت ۵ مگاوات، در سال ۱۹۶۷ توسط ایالات متحده آمریکا در مرکز تحقیقات اتمی تهران وابسته به دانشگاه تهران ساخته شد.

سوخت مورد نیاز این راکتور در آغاز فعالیت آن، اورانیوم ۹۳ درصد بود که در زمان احداث به مقدار ۸۵/ ۵ کیلوگرم از سوی یک شرکت آمریکایی تامین شده بود. این اورانیوم، سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را برای مدت ۲۰ سال تامین کرد.

در ماه مه ‌۱۹۸۷ ایران قراردادی با آرژانتین برای تغییر هسته رآکتور برای تغییر سوخت آن از اورانیوم ۹۳ درصد به اورانیوم ۲۰ درصد امضاء کرد. پس از آن آرژانیتن ۸/ ۱۱۵ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد تحویل ایران داد.

مرکز نظامی پارچین

یکی از مراکز مهمی که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط است پایگاه نظامی پارچین واقع در جنوب شرقی تهران است. این مرکز یک پادگان نظامی و در اختیار سپاه پاسداران جمهوری اسلامی است، اما آژانس احتمال می‌دهد که ایران در این مکان دست به آزمایش انفجار هسته‌ای زده باشد.

در نیمه نخست سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی از انجام عملیات گسترده خاکبرداری و پاکسازی احتمالی در پارچین خبر داد که مستند به تحلیل عکس‌های هوایی بود. اما ایران دیگر اجازه بازدید از پارچین را به بازرسان آژانس نداد.

لیست سایت های هسته ای در گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی

از سال 2002 که برنامه مخفی هسته ای جمهوری اسلامی افشا شد، 17 سایت و تأسیسات هسته ای تحت نظارت آژانس انرژی اتمی هستند. (گزارش آژانس، نوامبر 2013).

از نظر آژانس، از آنجا که رژیم ایران سابقه ای طولانی و شناخته شده در مخفی کاری و عدم گزارش فعالیت های هسته ای دارد و از آنجا که ایران  پروتکل الحاقی را امضاء نکرده و به آژانس اجازه بازدید از همه سایت های نظامی و مشکوک را نداده است، از اینرو، آژانس مطمئن نیست که سایت یا تأسیسات هسته ای مخفی دیگری در ایران وجود ندارد. (نگاه کنید به گزارشات آژانس در مورد نقض پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای و عدم همکاری با آژانس)

Tehran:

• Tehran Research Reactor (TRR(
• Molybdenum, Iodine and Xenon Radioisotope Production Facility (MIX Facility(
• Jabr Ibn Hayan Multipurpose Laboratories (JHL(

Esfahan:

• Miniature Neutron Source Reactor (MNSR(
• Light Water Sub-Critical Reactor (LWSCR(
• Heavy Water Zero Power Reactor (HWZPR(
• Uranium Conversion Facility (UCF(
• Fuel Manufacturing Plant (FMP(
• Fuel Plate Fabrication Plant (FPFP(
• Enriched UO2 Powder Plant (EUPP(

Natanz:

• Fuel Enrichment Plant (FEP(
• Pilot Fuel Enrichment Plant (PFEP(

Fordow:  Fordow Fuel Enrichment Plant (FFEP)

Arak:  Iran Nuclear Research Reactor (IR-40 Reactor( and heavy water facility

Karaj: Karaj Waste Storage

Bushehr:  Bushehr Nuclear Power Plant (BNPP(

Darkhovin: 360 MW Nuclear Power Plant under planning and construction